Poza głównym nurtem – o alternatywach dla tradycyjnej edukacji

Chcąc zmienić zaistniałą sytuację, zarówno badacze problemu, jak i urzędnicy starają się  poszukiwać nowych rozwiązań, sięgając do podstaw pedagogiki opartych na uniwersalnych wartościach. Coraz częściej zdarza się, że tradycyjne szkoły włączają do swojej działalności elementy edukacji alternatywnej lub też powstają placówki w całości oparte na tym modelu pracy.

Czym zatem jest szkoła alternatywna, a czym alternatywna edukacja?

Szkoła alternatywna to placówka oświatowa proponująca model oparty na odmiennym od tradycyjnego systemie nauczania i wychowania. Odmienność ta może polegać m.in. na innych sposobach organizacji nauczania, aranżacji środowiska szkolnego, strukturach programowych.

Edukacja alternatywna – główne założenia:

• Każde dziecko jest jedyne w swoim rodzaju i samo musi tworzyć obraz samego siebie. Najważniejszą kwestią są potrzeby dziecka; w przypadku braku ich zaspokojenia doprowadzamy m.in. do bierności, apatii, agresji, frustracji oraz wielu innych negatywnych reakcji.
• Podstawą działania jest zdobycie przez ucznia wiedzy, a nie punktów na sprawdzianie; ważne, aby wiedzę móc wykorzystać w życiu.
• Edukacja alternatywna uczy podejmowania ryzykownych decyzji i poznawania zasad sprawnego reagowania i działania.
• Szkoła jest pewnego rodzaju ogniwem, spoiwem między rodziną a systemem społecznym.
• Szkoła nie nakazuje, a daje możliwość.
• Edukacja alternatywna jest zjawiskiem uniwersalnym występującym w większości państw demokratycznych odczuwających potrzebę zmiany.
• Dziecko wychowywane jest w duchu wewnętrznej harmonii, a nie poddawane tresurze.
• Program szkolny nie jest dokumentem, z którego realizacji należy się rozliczyć; to element rozwoju szeroko rozumianej aktywności dziecka.
• Nota punktowa nie stanowi podstawy oceniania, zastąpiono ją informacją na temat mocnych i słabych stron.
• Nie przywiązuje się wagi do jednostek lekcyjnych oraz przedmiotów – w dużej mierze realizowane jest nauczanie interdyscyplinarne.

Poniższy spis przedstawia sylwetki prekursorów alternatywnych rozwiązań w edukacji.

Maria Montessori

Urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w Chiaravalle, zmarła 6 maja 1952 r. w Noordwijkaan Zee w Holandii. Była pierwszą kobietą wykonującą zawód lekarza we Włoszech. Skutecznie przeciwstawiała się szkolnemu systemowi, który tłumił aktywność dziecka, głównie poprzez więzienie go w szkolnej ławce. Montessori uważała, że głównym zadaniem pedagogiki jest wspieranie spontaniczności i twórczości dzieci, a także umożliwianie im rozwoju fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego. W 1907 r. otworzyła przedszkole Casa Dei Bambini – Dom Dziecięcy.

Główne idee i założenia funkcjonowania szkoły

• Nauka poprzez aktywność własną dziecka.
• Oddziaływanie na dziecko poprzez przykład własny.
• Towarzyszenie dziecku w jego drodze do wiedzy, a nie wyręczanie go.
• Mieszane grupy wiekowe (tzw. grupy rodzinkowe) – Montessori nie wyznaczyła granic wiekowych, podziałów ani czasu, w którym dzieci powinny nabywać określoną umiejętność.
• Dzieci decydują, w jakiej kolejności będą wykonywać zadania, dzięki temu nauka odbywa się w tempie dostosowanym do indywidualnych możliwości.
• Dzieci uczą się wzajemnie od siebie.
• Nauczyciel przyjmuje rolę przewodnika, twórcy i organizatora.
• Podstawową zasadą jest wolność ucznia, z której powinna zrodzić się dyscyplina.
• Dziecko uczy się samokontroli i samokrytyki – samodzielnie koryguje błędy.
• Każde dziecko jest inne i interesuje się czymś innym, dlatego może samodzielnie wybrać ścieżkę rozwoju i miejsce pracy.
• Wprowadza pewne stałe reguły, schematy i zasady.

Dużą rolę przywiązuje się do odpowiedniego wyposażenia placówki. Pomoce powinny być skonstruowane w taki sposób, aby dziecko mogło samodzielnie skontrolować rezultat rozwiązania zadania.

Rudolf Steiner

Urodził się 27 lutego 1861 r. w Kraljevac w Chorwacji, zmarł 30 marca 1925 r. w Dornach niedaleko Bazylei. Był austriackim filozofem, wizjonerem, ponadto analizował spuściznę Goethego. Pierwsza szkoła realizująca jego myśl pedagogiczną powstała przy fabryce cygar Waldorf – Astoria, stąd nazwa – pedagogika waldorfowska.

Główne idee i założenia funkcjonowania szkoły

• Wychowanie kształtuje człowieka w oparciu o sztukę, ruch i działalność praktyczną.
• Istotnym elementem jest zrzeszanie wszystkich członków społeczności szkolnej – rodziców, nauczycieli i uczniów wokół samorządnej inicjatywy oświatowej.
• Rodzice są ważnym ogniwem.
• Nauczyciel musi wykazać się zaangażowaniem i rzeczywistym wkładem pracy.
• Wprowadzono nowy przedmiot – eurytmię (z grec. piękno rytmu). Zadaniem tego przedmiotu jest uwidocznienie mowy i dźwięku poprzez ruch i kolor. W każdej klasie 2 razy w tygodniu prowadzone są lekcje eurytmii, których celem jest wyczucie rytmu w tańcu, śpiewie, al...